Rola książki w średniowieczu

Wspólnym językiem średniowiecza była łacina, dopiero po jakimś czasie zaczęła wykształcać się twórczość piśmienna w językach narodowych. Dlatego mówimy o dwujęzyczności literatury średniowiecza. W Polsce pierwsze utwory napisane w całości po polsku zaczęły powstawać w XIV wieku (patrz: Zabytki języka polskiego). Język średniowiecznych zabytków literatury polskiej ujawnia proces kształtowania się polszczyzny wyłaniającej się z dialektów – początkowo różnice dialektalne były spore, z czasem ukształtował się polski język ogólny, literacki.

Książki w średniowieczu nie były dostępne szerszemu gronu. Początkowo wszystkie były pisane ręcznie – na pergaminie lub papierze, który pojawił się w Europie około drugiej połowy XII wieku, a rozpowszechnił się zwłaszcza w XIV stuleciu. Spisywano je głównie w klasztornych skryptoriach, z czasem powstały w miastach warsztaty kopistów, którzy specjalizowali się w przepisywaniu ksiąg. Uniwersytety i kancelarie dworskie także posiadały własnych kopistów.

Do książki odnoszono się w średniowieczu z ogromną czcią, a kopiowanie tekstów rękopiśmiennych traktowano jak zaszczyt. Książki były niejednokrotnie bardzo bogato, pięknie zdobione. Pojawiały się w nich miniatury, inicjały, bordiury, strony pokrywano ozdobami roślinnymi, motywami zwierzęcymi lub małymi kompozycjami. Powstawały jednak także książki zwyklejsze, codziennego użytku, przede wszystkim modlitewniki.

Od XIV wieku możemy zaobserwować rozpowszechnianie się książki w warstwach społecznych innych niż kler. Ci nowi czytelnicy, należący do szlachty, mieszczan, kupców czy urzędników, nie używali oczywiście łaciny w życiu codziennym. Potrzebowali książek fachowych, ale także tych, które umilały im wypoczynek i budziły wyobraźnię. Wpłynęło to na rozwój literatury w językach narodowych.

Przełomem w rozwoju średniowiecznej książki było wynalezienie druku. Dokonał tego Johann Gutenberg, który w 1455 roku wydrukował pierwszą książkę, Biblię – arcydzieło sztuki typograficznej. W 1457 r. wydał Psałterz moguncki.

Warto także zwrócić uwagę na rozwój średniowiecznych bibliotek. Ich powstanie można datować aż na V i VI wiek. Biblioteki średniowieczne powstawały (zwłaszcza na początku) przy zakonach klasztornych, a ich organizację określała reguła zakonna (np. reguła św. Benedykta).

Średniowieczna biblioteka umieszczona była zazwyczaj w zakrystii kościelnej, w klasztorze lub specjalnej przybudówce przy kościele. W pomieszczeniu stały pulpity, na których spoczywały księgi – była to jednocześnie czytelnia i miejsce przechowywania książek. Większe dzieła przymocowywano do pulpitów przy pomocy łańcuchów, mniejsze stały na półkach.

Jakiego typu książki można było znaleźć w takiej bibliotece? Skupione były wokół trzech grup zagadnień:

• Pismo Święte i komentarze do niego,
• Pisma Ojców Kościoła i inne dzieła teologiczne,
• Literatura świecka zawierająca dzieła matematyczne, przyrodnicze, medyczne, filozoficzne, historyczne i prawnicze.

Dostęp do księgozbiorów takich bibliotek był oczywiście ograniczony. Większość z nich miała charakter prywatny bądź posiadały ściśle określony krąg użytkowników.

W Polsce pierwsze biblioteki powstawały przy szkołach, a potem uniwersytetach. Jedna z pierwszych bibliotek powstała przy Akademii Krakowskiej, założonej w 1364 roku przez Kazimierza Wielkiego, jednak szybko podupadła. Największe znaczenie miała biblioteka Collegium Maius w Krakowie, stając się trzonem Biblioteki Jagiellońskiej.

  Dowiedz się więcej